Janusz Strachocki (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego)

„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:

STRACHOCKI Janusz (8 II 1892 Warszawa - 29 XII 1967 Warszawa), aktor, reżyser, dyrektor teatru
Był synem inżyniera kolejowego Bronisława S. i nauczycielki Jadwigi ze Szpetów, mężem aktorki Stefanii Czajkowskiej, ojcem scenografa Andrzeja Strachockiego. W 1911 zdał maturę w gimn. W. Górskiego w Warszawie. W 1912-13 odbywał studia wokalne w konserwatorium w Berlinie, ale utrata głosu, na skutek porażenia mięśni gardła po przebytym dyfterycie, uniemożliwiła mu karierę śpiewaka. Jesienią 1913 został słuchaczem Szkoły Aplikacyjnej przy WTR; studiował tam trzy miesiące, równocześnie uczęszczał na rytmoplastykę. Od grudnia 1913 występował w epizodach w warsz. T. Letnim i Rozmaitości, a w 1915 w T. Powszechnym na Dynasach, gdzie 8 V 1915 zagrał Don Ariasa („Cyd"). W lutym 1914 ożenił się ze Stefanią Czajkowską, polonistką (przez krótki czas była aktorką, potem sekretarzem lit. teatru). Po wybuchu I wojny świat. został ewakuowany z rodziną do Rosji. W grudniu 1915 przybył do Moskwy i od pocz. 1916 występował w T. Polskim A. Szyfmana, grał Harfiarza („Lilla Weneda") i Rycerza Stanisława („Bolesław Śmiały"). Od lipca 1916 do maja 1917 występował w T. Polskim pod dyr. F. Rychłowskiego w Kijowie; m.in. zagrał Ojca w „Weselu”. Od czerwca 1917 do stycznia 1918 był w zespole T. Studya S. Wysockiej w Kijowie. Jesienią 1918 wrócił do Warszawy; występował tu parę miesięcy w t. Mozaika. Od grudnia 1918 do końca sez. grał w T. Polskim w Poznaniu. Po powrocie do Warszawy występował w T. Polskim (1919-21) i wg własnej informacji w tym czasie uczęszczał też do szkoły baletowej K. Łobojki. Wiosną 1922 był w t. Maska (tu zaczął reżyserować); latem 1922 w t. Stańczyk. W 1922-24 był w T. Polskim w Poznaniu; w okresie tym wykładał na Wydz. Dram. pozn. Konserwatorium Muzycznego. W 1924-26 należał do zespołu T. im. Bogusławskiego w Warszawie. W 1926-29 był w zespole T. Miejskich we Lwowie. W listopadzie 1929 reżyserował i grał w T. Popularnym i T. Kameralnym B. Gorczyńskiego w Łodzi (z zespołem tym występował 20 XI w Kaliszu), w sez. 1929/30 w T. Ateneum w Warszawie. Od 9 VII do 14 VIII 1930 był z zespołem I. Solskiej m.in. w Zaleszczykach, Lwowie, Stanisławowie, Krakowie, Zakopanem, Bydgoszczy, Toruniu i Gdańsku. W sez. 1930/31 wrócił do Lwowa i w T. Miejskich pozostał do 1937 (wyjąwszy październik 1931, kiedy występował w warsz. T. Melodram). W sez. 1937/38 grał w T. Narodowym oraz w T. Kameralnym w Warszawie. W sez. 1938/39 objął dyrekcję objazdowego T. Wołyńskiego im. Słowackiego z siedzibą w Łucku; równocześnie zawarł umowę z władzami miejskimi Lublina, na mocy której wydzierżawił budynek teatru i objął Lublin systematycznymi występami, podczas których zespół używał nazwy T. Lubelski im. Słowackiego lub T. Wołyńsko-Lubelski im. Słowackiego. Poziom teatru pod dyr. S. oceniano pozytywnie: „Dobry repertuar, świetna reżyseria, opanowanie ról, dobry zespół, piękne dekoracje, wykwintna garderoba” (W. Śliwina). Okres okupacji niem. spędził w Warszawie. Zajmował się handlem, był robotnikiem w fabryce zup, kelnerem. Należał do AK, współpracował z jej wywiadem. Brał udział w konspiracyjnych koncertach poetyckich, zorganizował Szopkę dla dzieci - tajny t. lalkowy. W 1944 związał się z T. m.st. Warszawy; 23 XI t.r. w sali kina „Syrena” odbyła się pierwsza powojenna prem. w Warszawie, grano „Majstra i czeladnika” w reż. S.; 8 V 1945 zagrał swą pierwszą po wojnie rolę Cyryla van Belle („Burmistrz Stylmondu"). W teatrze tym (od lipca 1945 pn. T. Powszechny, scena Miejskich T. Dramatycznych) pozostał do końca sez. 1945/46. W sez. 1946/47 występował w T. Polskim w Warszawie. Równocześnie, od 2 I 1945 do 30 VII 1947 był dyr. zorganizowanej przez siebie Miejskiej Szkoły Dramatycznej. W sez. 1947/48 objął dyrekcję T. im. Jaracza w Olsztynie, traktując tę placówkę jako rodzaj praktyki teatr, dla swoich uczniów. W 1948 wrócił do Warszawy i w sez. 1948/49 występował w T. Syrena, a w 1949-50 był kier. artyst. Ludowego T. Muzycznego; po jego upaństwowieniu pracował w przedsiębiorstwie „Film Polski”, szkolił spikerów radiowych, grał dorywczo w T. Narodowym. W 1951-55 występował w T. Nowej Warszawy, 1955-57 w T. Młodej Warszawy, od 1957 do końca życia (mimo przejścia w 1962 na rentę specjalną) w T. Narodowym. Miał znakomite warunki fizyczne. „Wysoki wzrost, smukłość sylwetki, twarz o rysach niezbyt regularnych, ale pełnych wyrazu, o ujmującym uśmiechu i intensywnym spojrzeniu niebieskich wyspiańskich oczu, twarz bardzo polska - predestynowały go do ról romantycznych i bohaterskich; a równocześnie instynkt psychologiczny, poczucie ironii i groteski dawały mu klucz do wieloznacznych intelektualnych sztuk współczesnych, stojących niejako na pograniczu dramatu i komedii” (L. Jabłonkówna). Dla rozwoju jego aktorstwa ważny był okres pobytu w T. Studya Wysockiej, gdzie „warunki pracy na maleńkiej scenie” „zmuszały do skromnego i precyzyjnego gestu, panowania nad głosem, unikania taniego efektu na rzecz wewnętrznej prawdy”, tam „dojrzewał jako amant o dużej skali możliwości interpretacyjnych, daleki od szablonu” (S. Mrozińska), grając np. Kirkora („Balladyna") i Rodryga („Cyd"); podobnie w Poznaniu, gdzie został szybko ulubieńcem publiczności, np. jako Jack Worthing („Brat marnotrawny"), Mazepa („Mazepa"), Wiktor („Pan Jowialski"), Lord Darlington („Wachlarz lady Windermere"). W 1924 rozpoczął ważny okres stałej współpracy z L. Schillerem; dla Schillera był „aktorem nieocenionym, spełniającym jego postulaty we wszystkich dziedzinach sztuki scenicznej: w wielkim dramacie romantycznym, w repertuarze neorealistycznym, a także we wszelkiego rodzaju śpiewograch. I do tego równorzędnym partnerem w dyskusjach teoretycznych, jednym z tych bardzo nielicznych, z którymi mistrz mógł się dogadać na gruncie intelektualnym” (L. Jabłonkówna). Z ról w Schillerowskich inscenizacjach wymienić należy takie, jak: Autolikus („Opowieść zimowa”, 1924) - „fascynujący swym groteskowym i poetyckim zarazem humorem” (L. Jabłonkówna), Achilles („Achilleis”, 1925) - „miał ładne momenty lirycznego zamyślenia, ale za mało w nim było bohaterstwa, za mało szaleńczej odwagi” (T. Kończyc), Nieznajomy („Kniaź Patiomkin”, 1925), Bożyszcze („Róża”, 1926), Pankracy („Nie-Boska komedia”, 1926), Kordian (1930), Gustaw-Konrad („Dziady”, 1932). Postać Liapkina-Tiapkina („Rewizor”, 1926) zagrał jako „małomiasteczkowego jakobina” (K. Irzykowski), a we współczesnej sztuce „Spór o sierżanta Griszę” (1931), był Griszą „żałosnym, głęboko wzruszającym w swej bezradności i opuszczeniu” (L. Jabłonkówna). Takie natomiast role, jak: Edward („Podróż po Warszawie”, 1924), Amant stosowny i Alfons potulny („Bandurka”, 1925), Edward („Królowa przedmieścia”, 1931), uważano za przykład znakomitego łączenia aktorstwa, tańca i śpiewu. W t. lwow. grał wiele ważnych ról, takich jak: Czarowic („Róża"), Poeta („Wesele"), Karol Moor („Zbójcy"), Don Rodrygo („Cyd"), Geniusz („Wyzwolenie"), role tyt. w „Hamlecie”, „Kordianie”, „Księdzu Marku” J. Słowackiego; w Warszawie: Stefan („Współczesne"), Piątek („Człowiek, który był Czwartkiem"), Karenin („Anna Karenina"); w T. Wołyńskim - Cyrano („Cyrano de Bergerac"). Najważniejsze role powojenne to: w Warszawie w T. Polskim: Gdyralski („Szkoła obmowy"), Apollon („Oresteja"); w Olsztynie: Fantazy („Fantazy"), Rejent („Zemsta"), w warsz. T. Narodowym: Geniusz („Wyzwolenie"), Abrezkow („Żywy trup"), Kuba z Gorzejowy („Słowo o Jakubie Szeli"), Firs („Wiśniowy sad"), Starzec („Kordian"), Achilles („Kleopatra” CK. Norwida). W 1963 zagrał Przewoźnika („Most"), w 1964 Gaunta („Ryszard II"); w obu rolach uderzała „niezwykła prostota, zwięzłość i czystość środków wyrazu; owa powściągliwość i pozorna oschłość zewnętrznej ekspresji, pod którą wyczuwa się żar i burzliwość uczuć trzymanych na uwięzi. Poprzez nieliczne, mrukliwe i szorstkie wypowiedzi i poprzez skupione milczenie potrafi wyrazić cały dramat prymitywnego, ale wielkodusznego i pełnego godności, starego Przewoźnika; a w „Ryszardzie” monolog umierającego Gaunta był w jego ustach pozbawiony wszelkich cech retoryki, miał ton wysoki, ton autentycznego tragizmu - ton dziwnie współczesny” (L. Jabłonkówna). Owo wyczucie współczesności łączył z doskonałością warsztatową, z „nieskazitelnością rysunku aktorskiego, wyrazistością gestu i świetną dykcją, wspaniałym, pełnym głosem” (A. Grodzicki). W 1922 w warsz. t. Maska reżyserował z Schillerem widowisko baletowe „Pudło z zabawkami” (zapewne był to jego realizatorski debiut). Nawiązana wtedy współpraca trwała potem w T. im. Bogusławskiego i we Lwowie. Był nie tylko aktorem ale i „reżyserem, który jak mało kto inny pasował Schillerowi do roboty” (J. Szczublewski). Schiller uważał go, obok E. Wiercińskiego i W. Radulskiego, za jednego z „najbardziej utalentowanych i interesujących reżyserów młodego pokolenia”, „którzy zaznaczyli wyraźnie swe stanowisko w walce z szablonem i szarzyzną” (cyt. za B. Frankowską). Z okresu tej współpracy wymienić należy: „Skalmierzanki” (Warszawa, 1924), „Złoty płaszcz” (Warszawa, 1925), „Różę” (Lwów, 1927), „Człowieka z teką” (Lwów, 1931). We Lwowie, za dyr. W. Horzycy przygotował dwadzieścia osiem prem., ważniejsze to: „Wilki w nocy” (1932), „Powrót Odysa” (1932; otrzymał nagrodę za reż. na konkursie z okazji dwudziestej piątej rocznicy śmierci Wyspiańskiego), „Cezar i Kleopatra” (1933), „Cyd” (1933), „Candida” (1934), „Panna Maliczewska” (1934), „Pigmalion” (1936), „Ciotunia” (1937). Uznanie jako reżyser zyskiwał nie tylko wtedy, gdy współpracował z wielkimi inscenizatorami, jak Schiller czy Horzyca, chwalono też np. „Hamleta” (Lwów, 1928), „Podhale tańczy” i „Sprawę Jakubowskiego” (1929), „Cyrana de Bergerac” (1939). Po wojnie reżyserował m.in. „Fantazego” (1947), „Zemstę” (1948), „Pannę mężatkę” (1953) i „Warszawiankę” (1957, gościnnie w Jeleniej Górze). Był reżyserem o łatwym i dobrym kontakcie z aktorami; miał pasję pedag., dbał „o rozwój młodego aktora w każdej roli” (H. Małkowska); kładł nacisk „zarówno na aktorską jak muzyczną i plastyczną stronę” realizacji (S. Mrozińska). Brał udział w audycjach radiowych i przedstawieniach telew. (m.in. grał Dziada w „Sędziach”, Majora w „Fantazym”, Kardynała w „Urzędzie"). W filmie debiutował w 1916 w Moskwie („Wiry” wg H. Sienkiewicza). Po II wojnie świat., „dzięki swej wyrazistej, bardzo fotogenicznej twarzy, nieposzlakowanej dykcji i niezwykłej sprężystości gestu i postawy, które zachował do końca życia” (L. Jabłonkówna) grał z powodzeniem role chłopów i ludzi starych w kilku filmach pol., oraz w czeskim pt. „Romanca na trąbkę”. Wypowiadał się również w publicystyce teatralnej. Napisał pamiętnik „Aktorski życiorys” i podręcznik gry aktorskiej (maszynopisy obu prac w IS PAN). Był czynnym działaczem ZASP-u. Zaraz po wojnie przez kilka kadencji był członkiem Zarządu Głównego. W 1967 wszedł w skład Kapituły Członków Zasłużonych SPATiF-ZASP.

Janusz Strachocki (ID: psb.32255.1)

Rodzice

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Rodzeństwo, bratankowie lub siostrzeńcy/bratanice lub siostrzenice

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi