Karol Aleksander Tomatis (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego)

„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:

TOMATIS, Thomatis, Tomatys, Karol Aleksander (ok. 1739 - ok. 1806), antreprener
Był Włochem (pochodził z Piemontu, od 1720 należącego do królestwa Sardynii); żoną jego była tancerka Catterina Gattai. Używał tytułu hrabiowskiego. Ukończył akademię w Mediolanie, podczas wojny siedmioletniej służył w wojsku austr., potem był „kawalerem” ambasady austr. w Petersburgu. Jesienią 1764 przybył z Wiednia do Warszawy, polecony Stanisławowi Augustowi przez jego brata, gen. A. Poniatowskiego, na antreprenera mającego powstać w Warszawie pierwszego w Polsce stałego t. publicznego. 3 XII 1764 T. wraz z kupcem warsz. K. Czempińskim zawarł ze Stanisławem Augustem roczną umowę na zorganizowanie w Warszawie antrepryzy teatr, dającej przedstawienia komedii franc. opery włos., baletu oraz komedii pol.; król zagwarantował T. subwencję i prawo wyłączności w prowadzeniu teatru. Po realizacji podstawowych zobowiązań umowy (8 V 1765 nastąpiła inauguracja przedstawień franc., 7 VIII - opery włos. i baletu) Stanisław August zawarł 13 IX 1765 z samym T. dziesięcioletni kontrakt na prowadzenie t. warsz., z zobowiązaniem otwarcia sceny pol., co nastąpiło 19 XI 1765; w dowód uznania za wysoki poziom opery i baletu T. otrzymał od króla pokaźną gratyfikację i upragniony tytuł dyrektora rozrywek (directeur des plaisirs). Szybko jednak nadużycia finansowe T., zatargi z aktorami oraz intrygi i skandale, których ośrodkiem była piękna tancerka Gattai, żona T. (zwłaszcza słynny incydent z K. Branickim) skompromitowały i osłabiły pozycję T. jako antreprenera. Już w styczniu 1766 król nosił się z zamiarem przekształcenia antrepryzy T. w imprezę bezpośrednio administrowaną przez dwór, jednak zerwał kontrakt z T. dopiero w rok później (20 I 1767), zmuszony w ówczesnej sytuacji politycznej do likwidacji teatru. 1 IV 1767 zakończyła się działalność antrepryzy T.; z racji przedterminowego rozwiązania umowy otrzymał on wysokie odszkodowanie. Przebywał nadal w Warszawie; w 1770-71 był zatrudniony przy urządzaniu t. królewskiego w Zamku Ujazdowskim. Na pewien czas wyjechał za granicę. Wrócił wraz z żoną pod koniec marca 1772 do Warszawy z zamiarem otwarcia t. franc, w związku z czym starał się bezskutecznie o kupno przeznaczonej na rozbiórkę operalni. W lipcu 1773 wziął udział w nieoficjalnych sesjach Delegacji sejmowej poświęconych sprawie restytucji t. w Warszawie. Delegacja zawarła z nim umowę na zorganizowanie antrepryzy w karnawale 1774 (co z niewiadomych przyczyn nie doszło jednak do skutku). Można przypuszczać, że oferował także swe usługi królowi, kiedy - wg F. Ryxa - rozpatrywał on na jesieni 1773 różne projekty restytucji t. warsz.; musiały one jednak zostać stanowczo odrzucone (do końca czasów stanisławowskich T. występuje w dokumentach teatr, tylko jako widz). Po 1773 w dalszym ciągu przebywał w Warszawie. Uprawiał szulerkę, był także używany do różnych transakcji i poufnych misji, także politycznych (m.in. przez króla). Dorobił się znacznego majątku. Prowadził w Warszawie dom na wysokiej stopie; przyjmował i był przyjmowany w najwyższych sferach. Na pewien czas wyjechał do królestwa Sardynii, potem do Paryża (1776). W 1778 kupił od księżnej I. Lubomirskiej obszerną posiadłość na Sielcach i Mokotowie. W nadziei, że król zniechęci się do wymagających wielkich inwestycji Łazienek, T. zbudował w tej posiadłości w 1786-89 pałac wg projektu D. Merliniego, zw. Królikarnią. Gdy transakcja nie doszła do skutku, T. urządził w nim salon gry; w pałacu odbywały się także przedstawienia theatre de societe. Po wybuchu insurekcji 1794 T. był indagowany z racji swych bliskich stosunków z ambasadą ros. (był w przyjaźni z J. Bułhakowem i O. A. Igelstromem). Jako pierwszy antreprener T. Narodowego w Warszawie nie pozostawił dobrego imienia. Znał się na sprawach teatr. (przekonuje o tym jego korespondencja z królem i A. Moszyńskim), ale prowadząc t. myślał przede wszystkim o wyciągnięciu z niego jak największego zysku. Z chciwości dopuszczał się nadużyć: dawał np. do przedstawień stare dekoracje, pozostałe po dworskim t. Sasów, podając w rachunkach, że sprawił nowe. Aktorom zalegał często z wypłacaniem gaży. Forytował operę i balet z krzywdą dla komedii franc. i pol. (zachowały się dotyczące tej sprawy skargi aktorów francuskich). W utworzeniu t. pol. nie brał prawie zupełnie udziału (poza sprawami administracyjnymi, wynikającymi z zarządzania całością antrepryzy).

Karol Aleksander Tomatis (ID: psb.35513.1)

Rodzice

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Rodzeństwo, bratankowie lub siostrzeńcy/bratanice lub siostrzenice

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi