Alojzy Fortunat Gonzaga Żółkowski (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego)

„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:

ŻÓŁKOWSKI, Ziółkowski, Fortunat Alojzy Gonzaga (2 XI 1777 - 11 IX 1822 Warszawa), aktor
Był synem szlachcica, dzierżawcy folwarku w woj. nowogródzkim, mężem - Marii Ludwiki Ż., ojcem => Nepomuceny Kosteckiej, => Alojzego Gonzagi Jazona Ż. i => Lucjana Ż. Uczył się w szkole w Krzemieńcu. Brał udział w powstaniu 1794. Po śmierci rodziców opiekował się nim stryj, gen. Florian Ż.; w 1795 umieścił on bratanka w kancelarii adwokata J. Dzierzkowskiego we Lwowie. W 1797 Ż. udał się do Warszawy i wstąpił do t. prowadzonego przez A. Truskolaską. Debiutował zapewne w końcu 1798 w roli Ekonoma („Wdzięczni poddani panu"). Początkowo nazwisko jego pisano Ziółkowski (oboczność ta występuje także w nazwisku jego krewnych); od 1801 stale używał nazwiska Żółkowski. Od jesieni 1799 przeszedł wraz z zespołem warsz. pod kierownictwo W. Bogusławskiego. W 1801 otrzymał pierwszy benefis. W maju i czerwcu 1801 wraz z częścią zespołu Bogusławskiego występował w Kaliszu i Poznaniu. Odtąd często wyjeżdżał z zespołem warsz. do tych miast, a także do Łowicza, Krakowa, Gdańska i Białegostoku. 1 I 1808 ożenił się z panną Letwo, a po jej śmierci poślubił 9 II 1814 aktorkę Marię Ludwikę Ebel. Był członkiem loży masońskiej Tarcza Północy (st. III). W ostatnich latach życia poważnie chorował, grał jednak nadal. 14 VI 1822 odbyło się na jego dochód przedstawienie „Krakowiaków i Górali” z udziałem wszystkich artystów T. Narodowego. Za pieniądze uzyskane z tego benefisu wyjechał na kurację do Marienbadu. Po powrocie wystąpił już tylko kilka razy; ostatni raz na dwa tygodnie przed śmiercią 23 VIII 1822 jako Des Mazures („Zmyślone niewiniątko"). Pogrzeb jego był pierwszym manifestacyjnym pogrzebem aktorskim z udziałem tłumów.
Był „twarzy okrągłej, oczu wypukłych, wzrostu średniego” (K.W. Wójcicki, cytowane wg J. Lipińskiego). W pierwszych latach grał najczęściej role służących, urzędników, wojskowych w komediach i wodewilach. Śpiewał też czasem w operach, choć głos miał przeciętny. Początkowo zyskiwał również pochwały w rolach dramatycznych, jak np. Gomez („Cyd"), Franciszek Moor („Zbójcy"). Największe sukcesy odnosił jednak w rolach komicznych. W 1802 stworzył jedną z najlepszych swoich postaci - Miechodmucha („Krakowiacy i Górale"); inne ważniejsze role z wczesnego okresu: Kartofel („Sługa dwóch panów"), Gaweł („Gaweł na księżycu") i Lurwell („Henryk VI na łowach"). Pewien wpływ na jego grę wywarł występujący w 1804 komik niem. K. Dobbelin. Ż. był dosadny w mimice i geście, rubaszny na scenie, w grze swobodny, bezpośredni. Był mistrzem w nawiązywaniu kontaktu z publicznością i wkrótce stał się ulubieńcem nie tylko galerii ale i paradyzu. Nawet Iksowie pisali o nim: „Nikt lepiej od niego nie posiada daru śmieszenia i nikt więcej rozmaitości nadać nie zdoła grze tak niemej, jak głosowej”. Sposób jego gry spotkał się jednak także z poważnymi zastrzeżeniami. E. Murray zalecał mu, aby „nie zastępował rozsądnych wyrażeń grą słów bez sensu, nie mówił żartów, które podobają się tylko dzięki swej śmieszności, kalamburów pozbawionych dowcipu i inwencji, dwuznacznych, zahaczających o rozpustę zwrotów i tych dziecinnych konceptów, które zaczynają tracić swoją wziętość nawet w najgorszych teatrach włoskich” (cytowane wg E. Szwankowskiego). Gdy w 1814 dyrekcję T. Narodowego objął L. Osiński, usiłował on zmienić styl gry Ż. zalecając mu wzorowanie się na aktorach warsz. t. francuskiego. Również Iksowie w swych recenzjach zarzucali mu, że „więcej by jeszcze komiczności grze swej nadał, gdyby mniej się za komicznością ubiegał i doskonalej siebie za rolą swą ukrywał”. Jednak pod wpływem publiczności wkrótce powrócił do dawnego sposobu ujmowania ról i do swoich ulubionych gierek. Do najlepszych ról z okresu 1815-22 uważanego za szczytowy w jego działalności należały: Szafarz („Tadeusz Chwalibóg"), Baron („Kopciuszek"), Pustak („Fircyk w zalotach"), Kopp („Młodość Henryka V"), Don Bartolo („Cyrulik sewilski” P. Beaumarchais), Polkwicer („Nasze przebiegi"). W repertuarze molierowskim Ż. wyróżnił się w rolach tyt. w komediach: „Mieszczanin szlachcicem”, „Doktor z musu”, „Georges Dandin”, oraz jako Anzelm („Szkoła kobiet"). Z postaci fredrowskich grał tylko Lisiewicza („Pan Geldhab").
Z. był także autorem teatralnym. Od 1804 przetłumaczył, przerobił lub sam napisał siedemdziesiąt cztery utwory na scenę. Z jego przekładów najpopularniejsze: „Gaweł na księżycu”, „Pałac Lucypera”, „Asmodeuszek” i „Widowisko, któremu trudno dać nazwisko”, a z utworów oryginalnych opera „Szarlatan, czyli wskrzeszenie umarłych”. W 1808 wraz z L.A. Dmuszewskim wydał „Dykcjonarzyk teatralny”. Od ok. 1811 wydawał gazety pisane, w 1820 - pismo humorystyczne ,Momus”, potem „Potpourri”. Zdobyły one Ż. ogromną popularność, a publiczność nazywała niekiedy swego ulubieńca Momusem. Był znany z patriotyzmu; w okresie wielkiej nędzy w 1812-13 wykazał szczególną ofiarność. Jednocześnie stał się bohaterem wielu anegdot jako bywalec kawiarni Kopciuszek i słynny na całą Polskę dowcipniś i kawalarz.

Alojzy Fortunat Gonzaga Żółkowski (ID: le.1710.1.6)

Rodzice

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi

Thank you for using
my website Sejm-Wielki.pl

Alojzy Fortunat Gonzaga Żółkowski (ID: le.1710.1.6)

Rodzice

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi

Thank you for usingmy website Sejm-Wielki.pl

Thank you for using
my website Sejm-Wielki.pl